Derleyen: Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – İnsanlık var olduğu günden bugüne ömür alanlarını su kenarlarına inşa etti, su kaynaklarından beslenerek bu alanlarda her türlü yaşamsal faaliyetlerini sürdürdü. Okyanuslar, denizler, ırmak ve göller her vakit için yeryüzündeki tüm canlıların gereksinim duyduğu yerlerdendi. Lakin içlerinden kimileri canlıların yakınlaşması değil uzak durması gereken yerlerdi, Amazon’un kalbindeki Shanay-Timpishka Nehri üzere. Çok uzun yıllardır araştırmacıların keşif alanı olan bu ırmağın ‘geleceğe açılan bir kapı’ olduğu düşünülüyor. Shanay-Timpishka Irmağı’nda ne oluyor?
‘GÜNEŞİN SICAĞINDA KAYNAYAN NEHİR’
Amazon’un kaynayan ırmağı Shanay-Timpishka diğer ırmaklardan büsbütün farklı özellikler taşıyor. Güneşin sıcağında kaynayan manasına gelen ‘Shanay-Timpishka’ birinci defa 2011 yılında fark edildi. Bu ırmağın özellikleri çok uzun vakittir Peru’da lisandan lisana dolaşan gerçek bir efsaneydi fakat jeolojik olarak bu türlü bir su kaynağının varlığına ihtimal verilmiyordu zira bulunduğu bölge, Amazon havzası etkin bir volkanik yanardağdan çok uzaktaydı. Dolayısıyla o bölgede sözün tam manasıyla kaynayan bir su kaynağı görmek mümkün değildi.
Nehrin öyküsünün peşine düşen Jeolog Andres Ruzo Shanay-Timpishka’yı incelemek için yola koyuldu. Irmağın yanına gidine uzman isim efsanenin gerçek olabileceğine kendi gözleriyle şahit oldu. Uzun yıllar araştırma yapan Ruzo, 2017 yılında yayınlanan bir belgeselde tecrübelerini anlattı. Ruzo, Shanay-Timpishka’yı şu halde özetledi:
“Nehirden gelen havanın sıcaklığı o kadar ağır ki ırmağın yakınında nefes aldığınızda burnunuzdan başlayıp ciğerlerinize kadar inen bir sıcaklık hissediyorsunuz.”
ELİNİ DEĞDİRENİN DERİSİNİ PİŞİRİYOR
Amazon’un kalbindeki bu ırmak tamı tamına 100 derece. Bırakın bu ırmakta yıkanmayı ya da yüzmeyi ırmağa elinizi değdirdiğiniz an saniyeler içinde elde ikinci yahut üçüncü dereceden yanıklar meydana gelebilir.
Ruzo ırmağın sıcaklığını anlatırken, “Kuşlardan sürüngenlere kadar birçok hayvanın düştüğünü ve saniyeler içinde pişmeye başladıklarını gördüm” diyerek müşahedelerini aktardı.
GELECEĞE AÇILAN PENCERE: SHANAY-TIMPISHKA’NIN SIRRI
Coğrafi olarak Peru’da bulunan bir ırmağın sıcaklığının 100 derece olması imkansızdı, pekala Shanay-Timpishka’yı böylesine kaynar yapan şeyin gerisindeki sır neydi? Jeolog Andres Ruzo’nun araştırmaları ırmağı kaynatan şeyin derinlerdeki fay sınırı olduğuna işaret etti. Böylece Ruzo ve Miami Üniversitesi’nden araştırmacılar, kaynayan ırmağın artık doğal bir deney olarak kullanılabileceğini düşünmeye başladı. Amazon’un kalbindeki bu ırmağın varlığı global ısınma ortamında ‘geleceğe açılan bir pencere’ olarak nitelendirildi. Global ısınmanın sürat kazanmasıyla Amazon’un daha da ısınacağını öngören araştırmacılar, bu bölgedeki canlı tiplerinde değişimlerin meydana geleceğini de ekledi. 2022 yılında bölgeye giden Miami Üniversitesi’nden araştırmacılar ırmağın yakınlarındaki 70 noktada bulunan tüm tropikal bitki ve ağaçları haritaladı. Bu harita ırmağın en sıcak kısmında bitki çeşitliliğinin azaldığını, yalnızca birkaç cinsin sıcağa dayanabildiğini ortaya koydu.
Araştırmacılar tasa verici bir formda bunun Amazon yağmur ormanlarının tamamının gelecekte nasıl görüneceğine dair bir işaret olabileceğini söyledi ve global ısınmanın artmasıyla bildiğimiz her şeyin değişeceğini bir defa daha hatırlattı. Yapılan çalışmalar sonucunda rastgele bir canlı hayatını içinde barındırmayan, kaynağı jeotermal olan Shanay-Timpishka Irmağı dünyadaki tek kaynayan ırmak olma özelliğini taşıyor.
Bilimsel araştırmaların odağı olan bu ırmak yıllar yıllar evvel yerli halkın ilgisini çekmiş, sırrı keşfedemeyen halk ırmağı kutsallaştırmaya başlamıştı. Çeşitli şaman efsanelerine bahis olan bu ırmak ziyaret edenleri büyülemeye ve bilime ilham vermeye devam ediyor.