Eski ismiyle “İstanbul Menkul Değerler Borsası (İMKB)”, yenilenen ismiyle “Borsa İstanbul”, 3 Ocak 1986’da 19 pay senedi ile sürece başlamasının üzerinden geçen 37 yılda, 449 pay senedinin yanı sıra vadeli süreç kontratları, opsiyonlar ve varantların süreç gördüğü dev bir pazara dönüştü.
İMKB olarak sürece başlayan borsa, 2013 yılında değişen Sermaye Piyasası Kanunu ile farklı bir yapıya büründü ve son yıllarda gelişen teknolojisi ve birçok yeni enstrümanla gelişimini sürdürüyor.
Resmi olarak Aralık 1985’te açılan İMKB, 3 Ocak 1986’da 19 pay senedi ile Cağaloğlu’ndaki binasında sürece başladı.
1993’te ise 50 şirketle bilgisayarlı alım-satım sürecine geçildi
1987’de daha evvel haftalık olarak hesaplanan borsa endeksleri günlük hesaplanmaya başladı. 1993’te ise 50 şirketle bilgisayarlı alım-satım sürecine geçildi. İMKB, 1993 yılının sonlarında ABD Menkul Değerler ve Borsalar Federasyonu tarafından “kabul görmüş menkul değerler borsası” olarak tanımlandı. Bu unvanı alan gelişmekte olan borsalar ortasında İMKB üçüncü oldu.
1996’da Memleketler arası Pazar bünyesinde Memleketler arası Tahvil ve Bono Piyasası’nın kurulmasının akabinde 1997’de bu piyasada Hazine tarafından yurt dışında satılmak üzere çıkarılan 40 adet milletlerarası tahvilin kota alınmasıyla süreçlere başlandı. Böylelikle Hazine’nin yurt dışı finansmana erişimi için farklı bir kanal açılmış oldu.
İMKB, 2000 yılında, Kırgız Borsası’nın sermayesine yüzde 27,4 iştirak oranı ile, Bakü Borsası’na da yüzde 5,26 iştirak ile ortak oldu.
2004’te katılma evraklarının organize ve şeffaf bir piyasada süreç görmesini sağlamak maksadıyla Borsa Yatırım Fonu Pazarı kuruldu ve takip eden yıl Pay Senetleri Piyasası Fon Pazarı’nda Borsa Yatırım Fonları süreç görmeye başladı.
KAP uygulaması
2007’de Pay Senetleri Piyasası’nda açılış seansı uygulamasına başlanırken, yıl sonuna gerçek seans kapanış saati 17.00’ye uzatıldı. Mayıs 2009’da Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) devreye alınarak piyasanın şeffaf ve vaktinde aydınlatılması için kıymetli bir adım atıldı.
Yapılandırılmış eserler sınıfında yer alan ve menkul kıymetleştirilmiş opsiyon özelliklerini taşıyan eser manasına gelen varantlar, 2010’da borsada süreç görmeye başladı.
2011’de Bankalararası Repo-Ters Repo Pazarı’nın kurulmasıyla bankaların kendi ortalarında likidite sorunlarını halledebilmesinin önü açıldı. 2012’de İMKB bünyesinde faaliyete geçen Vadeli Süreç ve Opsiyon Piyasası’nda (VİOP), 2019’da süreç hacmi ortalama 5 milyar liraya ulaştı.
Varlık fiyatlamada TLREF kullanılmaya başladı
İMKB, 5 Nisan 2013’te özel hukuk kararlarına nazaran çalışan bir işletme olan Borsa İstanbul AŞ’ye dönüştü. Endeks isimlerinde yer alan “İMKB” kısaltması, “BIST” olarak değiştirildi.
Aynı yıl hisse piyasası birinci seansı başlangıcı 15 dakika öne çekilerek saat 09.15’e alındı. VİOP’ta 2014’te Dolar/TL Opsiyon Kontratları sürece açıldı.
30 Kasım 2015’te Borsa İstanbul ile Nasdaq ortasındaki paydaşlık kapsamında geliştirilen BISTECH’in birinci fazı devreye alındı. BISTECH olarak isimlendirilen iki kademeden oluşan Teknoloji ile Dönüşüm Programı’nın birinci basamağında Borsa İstanbul, 22 yıldır uyguladığı iki seans uygulamasından tek seans uygulamasına geçti.
Borsa İstanbul AŞ ve bağlı paydaşlığı İstanbul Takas ve Saklama Bankası AŞ, Swap Piyasası kurulmasına ait yapılan çalışmaları Eylül 2018’de tamamladı. Borsa düzenlemeleri uyarınca süreç yapma yetkisi verilmiş bankalar ve TCMB’nin süreç gerçekleştirebildiği Swap Piyasası’nda, 2019’da TL-dolar ve TL-avro süreçleri günlük 3 milyar doları bulan süreç hacmine ulaştı.
Borsa İstanbul, 17 Haziran 2019’da finansal türev eserlerde, borçlanma araçlarında ve çeşitli finansal mukavelelerde değişken faiz göstergesi olarak TLREF Türk Lirası Gecelik Referans Faiz Oranı’nı hesaplamaya ve yayımlamaya başladı. Türk lirası kısa vadeli referans faiz oranı gereksinimini karşılamaya yönelik olarak oluşturulan TLREF’in, destek varlık yahut karşılaştırma ölçütü olarak kullanılması da amaçlanıyor.
10.00 ila 18.00 saatlerinde kesintisiz süreç dönemi
4 Ekim 2019’dan itibaren Borsa İstanbul’da dünya borsaları ile ahenk sağlanması ve etkileşimin artırılması maksadıyla 10.00 ila 18.00 saatlerinde kesintisiz daima süreç tekniğine geçiş yapıldı. Buna nazaran, hisse piyasasında daima süreç usulü ile süreç gören değerlerde 13.00 ila 14.00 saatleri ortasında uygulanan “gün ortası tek fiyat” ve gün ortası “ara” kısımları kaldırıldı.
2019’un son günlerinde ise Türkiye Varlık Fonu, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’na (EBRD) ilişkin yüzde 10’luk hissesi satın alarak Borsa İstanbul’daki iştirak oranını yüzde 90,6’ya çıkarttı. Son durumda, Borsa İstanbul’un öbür ortakları ise yüzde 1,3 ile Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (TSPB), yüzde 2,27 ile Borsa İstanbul AŞ ve yüzde 5,83 ile “diğer” ismi altında aracı kurumlar, bankalar, değerli maden ve döviz şirketleri ile başka şirketler oldu.
Borsa İstanbul’da geçen yıl halka arzlar süratle devam etti
Borsa İstanbul’da 2022’de 42 şirket halka arz edilerek borsada süreç gören şirket sayısı 449’a çıktı.
Geçen yıl Sürdürülebilirlik 25 endeksi, İştirak Temettü endeksi ve Türk lirası kısa vadeli referans getiri oranı gereksinimini karşılamaya yönelik olarak oluşturulan TLREFK Türk Lirası Gecelik İştirak Referans Getiri Oranı hesaplanmaya başlandı.
VİOP’un açılış ve kapanış saatlerinde ise değişikliğe gidildi. Buna nazaran, VİOP’ta 6 Mayıs 2022’den itibaren saat 09.20-09.25 ortasında buyruk toplama ve saat 09.25-09.30 ortasında eşleştirme yapılarak açılıştaki oynaklıkların önüne geçmek ismine adım atıldı. VİOP’ta daha evvel hisse vadeli kontratlarda 18.10 olan kapanış saati de 18.15’e çekildi.
Borsa İstanbul’da emtia sertifikaları, hisse piyasalarında sürece açılırken, 21 Kasım 2022’de 0,01 gram altının hisse piyasalarında alınıp satılmasını sağlayan altın sertifikaları “ALTINS1” koduyla borsaya kote edildi.
(AA)